Jeżech Ślōnzokiym, tōż mōm lekszy żywot

przez Mateusz Sebastian
Rybnik, Śląsk - bele kaj, blog podróżniczy po śląsku

Przijmło sie, kajś we cōunie publicznej, we internecy, miyndzy ścianami ślōnskich chałpōw, że bycie Ślōnzokiym je ciynżkie. Że to je tako spōłczesno forma ciyrpiynio. Sōm my myńszościōm, niy takōm zaś malućkōm, ale sztyjc niyuznowanōm, kajś na rancie. Kajś tam pokazujōm sie po jedne impulsy, absztichy: “narodowość ślōnsko” we spisie wszeôbecnym, ślōnsko wersyjo Facebooka abo ôprogramowanie Samsunga we ślōnskij godce. Ale nōm sztyjc i tak je mało, bo wysztrzigania i poczucie swojigo wertu mōmy hyngniynte ganc srogszyj, jak siōngajōm nasze hojmy. Tōż spōminōmy wszyndzi, że ôficjalnie naszo godka to je yno etnolekt, że żodyn nos niy sucho, że ni ma ślōnskij matury, że w ogōle to yno autonōmijo.

I jak tam mōm to wszyjsko wele siebie, jeżech we strzodku tych ślōnskich sprawunkōw, ale i fol rajzuja i poznowōm ludzi ze cołkigo świata, umia pedzieć blank świadōmie i zdecydowanie – mie je w życiu lecyj, bo jeżech Ślōnzokiym. I mōm ku tymu trzi kōnkretne powody.

Powōd 1: “Hanys” – znaczy robotny

“Dyć weź przeciepej ōmie tyn wōngiel do pywnicy, dyć tego tam wiela niy ma”. Roz a drugi syszelimy te zdanie bez feryje na wsi jo i mōj kuzyn. Dwie szafle, ôdewrzity fynster do pywnicy, tōna wōnglo i przedpołednie ôd dwōch nadaktywnych synkōw zorganizowane. Dwōch trzinastolotkōw.

To było dlo nos blank normalne, bo kożdy chcioł pōmōc. Skosić trowa, targać ciynżary. Być jak forbild i autorytet. Być jak fater. Ja, robota bōła symbolym dorosłości. Na Ślōnsku robota je na trzecim placu, zaro za Pōnbōczkiym i familijōm. Dlo masy ludzi to je ciynżkie do spokopiynio, ale u nos yno nidziela bōła ô zawdy zaplanowano na dychniyńcie i polygiwanie. Leberować na beztydziyń? Gańba.

Jak miołech szesnoście lot, poszołech do piyrszej rychtycznej roboty na cołki etat. Ôziym godzin dziynnie, sztart ô szōstej. Zadanie? Pucowanie klotek, kere jeszcze pora godzin do zadku były chałpami dlo dziesiōntek tauzynōw kurzic. Warunki? Smrōd taki, że byda go pamiyntoł już zawdy, a przi tymu niy umia go ani wortami ôpisać. Wyposażyni? Dratbyszta, rynkawice, śmiatek. Nojlepszo szkoła zawodowego życio, jako żech zebroł. Dzisioj niy do pōmyślynio, bo bajtle pakuje sie we kokōny z roztōmaitych marek i sodze przed kōmputerami i tabletami, kere “sie im noleżōm”. Synki i dziołszki zicajōm, lygajōm, klikajōm, ônaczōm yno te egzystyncjalne minimum we rychtycznym świecie, a potym doroślejōm, kōńczōm szkoła i czynścij jak frajda czujōm frustracyjo, bo ôroz “już im sie niy noleży”. Yno pora mocniyjszych jednostek umi cosik sztyjc wytargać i wywalczyć, reszta biere co je, dlo świyntego pokoju.

Czamu ô tym pisza? Bo wiym, że to, że jednego siyrpniowego dnia, na manhattańskim dachu, po poru godzinach targanio roli dachpapiōru bez “dziyń prōbny”, ze sześciu chyntnych ôstało sie dwōch – pakerny i wytrzimały zawodnik MMA i jo – bōło sprowiōne archetypym roboty, kery wciśli mi do łepy za bajtla. A tyn manhattański dach, jak sie niyskorzij ôkozało, zwolił mi wyônaczyć mocka planōw i śniczkōw.

Powōd 2: “po ślōnsku” – znaczy dwujynzycznie

Wszyjscy znōmy takigo bajtla, kery ôd małego godo gryfnie we dwōch abo trzech jynzykach. Ôjce z Polski, ale na dużyj we Niymcach, tōż uczōm łebka i “mōm głōd”, i “ich habe Hunger“. Chop ze Bytōmia i dziołcha ze Saragossy, znajōm sie z Erasmusa, przajōm se fest. Na świot prziłazi Francek – abo Francisco? – i ôd proga woło do ōmy Gyni “¿Cómo estás, abuela?”.

Fol z nos, świadōmie abo niy, zowiści takim bajtlōm. Łebkōm, kerzi kōńczōm szkoła strzednio i przi kapce dociepanej ku tymu roboty godajōm super we sztyrech godkach. Ale je to richtich z nami – Ślōnzokami – ganc inakszyj? W żodyn roz.

Chýba mi tu dvere” godo do mie pora tydni tymu słowacko majsterka w robocie. “Gib mir die Dichtung!” ryczoł na poczōntku mōnachijskij przigody nimiecki kamrat. Spokopiłech co godo i ôna, i ôn. Niy beztōż, że mōm talynt do jynzykōw, że płynnie godōm po słowacku, a po nimiecku spamiyntuja ôroz worty takie jak “dichtōng”. To wszyjsko skirz ślōnskij godki. Nasz nimiecko-czesko-polski miszōng, kerego nauczyłech sie za bajtla, a kery tera procyntuje choby bardzij.

Bez sześ lot uczyłech sie nimieckij godki we szuli. Pora lot niyskorzij zajechołech do Mōnachium, zaczłech miyszkać ze parōm starszych, przemiłych Bajerokōw. Robili wszyjsko nojlepij jak umieli – godali do mie snōżnym, wyraźnym nimieckim, dowali pozōr na kōńcōwki i kōnstrukcyje. Ale mogli se i godać po wyngiersku. Bo ôkozało sie, że we mojij łepie prōznica.

Miesiōnc dalij, przi szumnym Leberkäse i Augustinerze, dyskutiyrowalimy już ô tym, eli brōnatny wōngiel je Nimcōm przidajny. Nauka godki bez miesiōnc? Ni ma szans. Chyba, że pochytało sie podstawy – te szkolne i te ślōnskie. Bo naroz sie ôkozało, że niy yno pōłek używanych dziynnie wyrazōw we chałpach ślōnskich i bajerskich je jednaki, ale gynau takie same sōm kōnstrukcyje. To naprowda ôdwiyro gowa i fol rzeczy ulekszo. Świadōmość tych podobiyństw spōmogła moje uczynie sie jynzyka bardzij jak co yno. Ôd tamtego mōmyntu przitrefi mi sie i po nimiecku jaki wic ôpowiedzieć. A mogecie dufać, że jak sie kajś je dużyj, to tako folga je werto kożdych pijyndzy.

Powōd 3: “narodowościowo pōmotlany” – znaczy łōnczy ludzi

Robiłech dotynczos – jak na gibko policza – ze ludziami ô szesnostu roztōmaitych narodowościach. Zawiyrzcie – ni m żodnego, fto by na dugszo meta umioł sie dogodać ze wszyjskimi. (No abo je, ale ftoś taki choby fana na wiotrze, fto zmiynio poglōndy i przekōnania podle tego, z kerym gynau rozprowio, ale ôd takich lepij sie trzimać fōrt). Ale idzie uwidzieć miyndzy ludziami spōlne cechy natury i elemynty bildōngu, kere sōm trocha zoleżne ôd narodowości i z autōmatu łōnczōm ludzi transgranicznie wele jednego schymatu. (Julia na isto powiy, że zaś filozofuja, a to je wszyjsko ajnfach skirz gynōw…).

Dogodać sie jynzykowo we miyndzynarodowej ferajnie – do ôgarniyncio bez wiynkszych problymōw. Dogodać sie myntalnie we miyndzynarodowej ferajnie – srogo ciynżkość dlo masy ludzi.

My mōmy tyn cufal, że nasze pochodzynie je takie niyjednorodne i pōmatlane. Skirz ślōnskich, nimieckich i polskich praôjcōw, Ślōnsk je usztelowany kajś miyndzy granicami. Wiadōmo, że kożdo persōna je inkszo, że formuje go bez lata żywot, że ni ma dwōch jednakich jednostek, że wszyjscy sōm my poskłodani ze naszych doznań. Ale jako Ślōnzoki mōmy zaro na zaczōntku kapka lecyj. Plasujymy sie kajś miyndzy tym wschodnioeuropejskim ciepłym, szczyrościōm i ôtwartościōm, a kapka wyrachowanym zachodnim ciōngiym ku porzōndkowi, ordnōngowi i pasowaniym sie do prawideł.

Rus ze Niymcym niy bydzie nikyj dobrze spōlnie robił. Mōno bez jedyn abo dwa dni ja, mōno trefiajōm sie wyjōntki. Ale gynyralnie, na dugszo meta, to je pierōnym ciynżkie, bo bitowane ônym za bajtla pojyncia majōm blank inksze definicyje. To gynau tak, choby dodować metry do kilōw. A jako je z nami? Możnoj kapka niywiednie i za fest subiektywnie, ale jak dlo mie, to Ślōnzoki dogodujōm sie na cudzowiźnie szumnie – kapujōm i praktyczne podynście Austrijoka, i te bardzij rōmantyczne ôd Gruzina. Majōm kamratōw i postrzōd Szwajcokōw, jak i Hōngaryjokōw. Radzōm se postrzōd ludzi. I to coroz lepij.


Nawciepuj nōm skirz tego tekstu na FB. Kōmyntowanie, lajkowanie i podowanie dalij je fajne! 😉

Inne interesujące teksty:

Ta strona używa ciasteczek oraz zewnętrznych skryptów dla lepszego dostosowania treści do użytkownika. W Polityce Prywatności znajdziesz informacje o tym, jakie ciasteczka i skrypty są używane, oraz jaki wpływ mają na twoją wizytę na stronie. W każdej chwili możesz zmienić swoje ustawienia. Nie wpłynie to na twoją wizytę na stronie. OK Polityka Prywatności