Jaki je spōłczesny Ślōnzok? Co je w nos inkszego, jak we naszych prôjcach? Wszyjskich nos zmiynił czos – na lepsze abo na gorsze? Pōdźcie kuknymy jako to richtich je, ôd A do Z.
Tyn tekst niy ma naukowōm robotōm ze poruletnimi statystykami, a yno zbiyraninōm luźnych ôbserwacyji ślōnskigo świata nowoczesnego, ôdnosi sie do umownie przijmniyntej wiynkszości spōłczesnych Ślōnzokōw. “Downij” we artiklu znaczy za starego piyrwy, za naszych praōpōw i ōmōw, a niy za naszych fatrōw i mutrōw.
Pod spodkiym drugo tajla ślōnskij alfabety. Piyrszo znojdziecie tukej: Alfabeta spōłczesnego Ślōnzoka (1).
K: Klajd
- Downij: Nojlepsze klajdy musiały doczkać na nidziela abo szpecjalny fajer. Szrank bōł wyraźnie potajlowany na klamoty “do kościoła” i na te na beztydziyń. Wybiyrać we geszeftach niy bōło za fest w czym, a cosik takigo jak “moda” jeszcze na Ślōnsk niy prziszło. Krōm tego, ô klamotach ôd inkszych ludkōw rozprowiało sie postrzôd sōmsiodōw chutnie.
- Terozki: Sztiglujymy sie jak nojlepij kożdy dziyń. Do roboty, do szuli abo na impreza. Dowōmy fest pozōr na klamoty, a ludzi ôcyniōmy skirz tego, co ôblykajōm. Wybōr je terozki tak epny, że niyroz ciynżko je ôbrać jedne galoty, tōż kupujymy ôroz trzi pary. Na klajdy i treski udowōmy kożdy miesiōnc srogo tajla wypłaty, a na mierzynie klamotōw w gyszeftach leci nōm fol naszego fraj czasu. Dbōmy ô sia, czynsto aż za fest.
L: Larmo
- Downij: Larmo we ślōnskij chałpie bōło naturalne. Ferajna locōncych wele stoła bajtli, głosym dyskutiyrujōncy dōmownicy, wiadōmości we kuchynnym radyju.
- Terozki: Ze nowoczesnych głośnikōw leci rozrywkowo muzyka, coroz czynścij kupujymy nazod sztilowe gramofōny i winyle. Dyskusyje we familijnym grōnie i ryki przi bawiyniu sie sōm cichsze, ôstały powciskane do suchawek i popodłōnczane do tabletōw. Skuli miyjskigo larma i wszeôbecnego informacyjnego bałuszynio, we chałpie mōmy w zocy pokōj.
M: Modro kapusta
- Downij: Ôbowiōnzkowy przidowek do tradycyjnego, nidzielnego ôbiadu. Kole rolady i klyjzōw ôkrasa ślōnskigo stoła.
- Terozki: Sprawa je richtich poważno, bo kapusta je jeszcze wiyncyj werto! Coroz wiyncyj Ślōnzokōw jy mynij miynsa abo i w żodyn roz go niy jy – eli skirz srogszej diytytycznej świadōmości, eli skirz ôbranio totalnie wygańskij sztreki. Tōż terozki modro kapusta pokazuje sie na Instagramie czynścij jak ôblubiōno roladka. 😉
N: Nidziela
- Downij: Dziyń blank świynty na Ślōnsku. Plan dnia bōł z wiyrchu znany: niyskore stowanie z łōżka, śniodani, wynście do kościoła cołkōm familijōm, ôbiod (wiadōmo jaki) kole piyrszej, szpacyr abo inkszo forma spōlnego czasu, wieczerzo i do betōw. Kożdo robota we nidziela bōła jak zbrodnia, a kożdo ôszyda ôd nidzielnego planu dnia bōła fest podyjzdrzane.
- Terozki: Dlo masy robiōncych Ślōnzokōw, nidziela to je terozki yno jedyn dziyń fraj we tydniu. Chocioż i tak niy zawdy. Bo projekty, bo deadline’y. Ale dlo wiynkszości to je przileżytość ku pospaniu i dychniyńciu – eli aktywnymu, eli pasywnymu. Nidzielny byzuch we kościele sztyjc je wożny dlo czterdziestoporalotkōw i starszych, ale modsze pokolynia potajlowane sōm już tukej pōł na pōł.
Ō: Ōma i ōpa
- Downij: Ōmy i ōpy kożdy mioł w zocy. Zdrowi abo chorzi, zawdy byli nojsrogszymi familijnymi autorytetami. Z nimi sie niy dyskutiyrowało, a już w żodyn roz jak szło ô nastympno dowka ôbiadu.
- Terozki: Ōmy i ōpy kożdy mo w zocy. Zdrowi abo chorzi, zawdy sōm nojsrogszymi familijnymi autorytetami. Z nimi sie niy dyskutiyruje, a już w żodyn roz jak idzie ô nastympno dowka ôbiadu.
P: Pōnbōczek
- Downij: Ciynżko bōło znojść niywiyrzōncego Ślōnzoka, a persōny, kere do kościoła niyłaziły szło policzyć na palcach we jednej rynce. Pōnbōczek, familijo i robota znoczyły nojwiyncyj.
- Terozki: Na tle Polski, Niymiec abo cołkij Europy, Ślōnsk sztyjc je na mapie świata placym “fest wierzōncym”. Ale modzi zwyrtajōm łep ôd kościoła coroz czynścij i ta tyndyncyjo we nowoczesnym świecie yno postympuje.
R: Robota
- Downij: Robota, nojlepij fizyczno, pokozywała na Ślōnsku wiela fto je werty. Robota znojdowoł kożdy, fto richtich ścioł, tōż na buzelantōw szpetnie sie zoziyrało i szpetnie sie ô nich godało.
- Terozki: Robota, nojlepij ciynżko, fizyczno abo na srogich stołkach kierowniczych, pokozuje na Ślōnsku wiela fto je werty. Chocioż rynek je terozki blank inkszy, to Ślōnzoki sztyjc niy uznowajōm ludzi, kerzi robiōm m.in. we kōnszcie, muzyce abo bez interneca. Bo przeca tako robota, to żodno robota, a takie zachy to se idzie wynokwiać jak sie mo za wiela czasu fraj.
S: Sōmsiody
- Downij: Sōmsiody wiedzieli wszyjsko – wiela mōmy bajtli, co ône maszkecōm na śniodani, jakim jeżdżymy autym, kaj i co robilimy we ôstatnio sobota piôntej popołedniu. A jak już i tak wiedzieli wszyjsko, to niy trza bōło mieć przed nimi tajymnic. Jak sie kajś jechało na pora dni, to szło sōmsiodōm bez bojōnczki ôstawić klucze do dōm, a ôni niy yno prziwachowali, ale i kwiotki popodlywali. A i fto klupoł na dźwiyrze tyż wiedzieli.
- Terozki: Na wsiach wiela sie to niy pozmiyniało, ale we miastach to już rzodko wiymy, jako sie nasze sōmsiady mianujōm. Kluczy ôd chałpy niy ôstawiōmy nikyj, już lepij jak sie chałpa spoli. Stawiōmy epne płoty, coby na siebie niy zoziyrać, a godōmy do sia yno, jak sie minymy gynau na schodach.
T: Torg
- Downij: Cołki grincojg kupowało sie na torgu. Bōł świyży i ôd ludzi, kerych sie znało. Wszeôbecne ryki bōły nojlepszōm reklamōm.
- Terozki: Torgi sōm “be”, sōm dlo starych babōw. Łażymy tamek rzodko, bo przeca apluziny i aprikōzy lepij wyglōndajōm we Lidlu, Almie abo inkszym Ałszanie. Inkszo sprawa, że torgowi gyszefciorze tyż niyroz kupujōm towor gynau we tych marketach. Za to już na modnych “BIO torgach” we wiynkszych miastach – bez glutynu i bez prochōw, we plac tego ze tyrminalami i przileżytościōm ku instagramowymu bildowi – na takich to sie aż sce kupować!
U: Urlaub
- Downij: Robotnicy dostowali ajnfach pora dni fraj, coby niy padli. Nojczynścij ôstowali w dōma, coby zicnyć, ponaprowiać, a czasym zajechać byzuchować familijo. Niyszkorzij pokozały sie wczasy ôrganizyrowane i dofinansowywane z gruby, na kere ślōnscy grubiorze ciśli chutnie z cołkimi familijami.
- Terozki: Masa Ślōnzokōw zwiydzo świot, dziwie sie na nowe miyjsca i ciśnie do coroz dalszych landōw. Ale sztyjc wiynkszość z nos mo strach, coby rajzować, tōż nojczynścij ôbiyrōmy wczasy zaplanowane ôd A do Z bez rajzybiuro.
W: Wōngiel
- Downij: Źdrzōdło pijyndzy mocy ślōnskich familiji. Skuli masy wōnglu i grubōw, Gorolōm zdało sie, że na Ślōnsku wōngiel sie jy, wōnglym sie dycho i we wōnglu zebiyro wypłata.
- Terozki: Skirz usmolōnego rzōndzynio czornym złotym, ôd niego potyncjał niy ôstoł noleżycie użyty. Gruby sōm zawiyrane, grubiorze zwalniani, a warunki roboty coroz gorsze. Gorole sztyjc widzōm w nos ludzi we wōnglu ôbmiyłowanych i ku nimu rzykajōncych.
Y: Yntka
- Wdycki nojsrogszo przewoga Hanysōw nad Polokami przi szpilaniu we “Landy i miasta”. 😉
Z: Zolyty
- Downij: Zolycynie – szpacyry, godka we dwōch abo łażynie na lody – niy bōło za czynste. Nojwożniyjsi we relacyji modych byli zawdy… ôjce. Ôni kuplowali pory i po poru miesiōncach ôrganiziyrowali żyniaczka. Prawidła? Chop musioł być robotny, a baba wyzgerno. Ukłod idyalny? Ôd nij familijo mo pole, a ôd niego geld, coby na tym polu chałpa postawić. No i drzewo posadzić.
- Terozki: To, jako modzi sie poznowajōm i zolycōm, to bodej nojwiynkszo zmiana miyndzy tym, jako bōło z astarego piyrwy, a tym, jako je tera. Ludzie łażōm na moc zolytōw, do rozmiatych szteli, a jak już terfiōm “ta pasowno persōna”, to i tak spyndzajōm przōd społym pora lot, zaczym sie hajtnōm. Statek? Roztōmaicie z tym je. Ale na isto modzi majōm tera moc wiyncyj czasu, coby sie lepij poznać i świadōmie uznować z kim chcōm sie wiōnzać. I eli w ôgōle wiōnzać sie scōm.
Alfabety spōłczesnego Ślōnzoka niy idzie ôdniyść do kożdego z nos. Po prowdzie to we stu procyntach niy idzie jij ôdniyść do żodnego. Ale na isto kożdy z nos znojdzie w nij cosik ô siebie. Ściołbych, coby ta lista bōła takōm spōminajkōm. Zdrzadłym i wegwajzerym dlo nos wszyjskich. Cobymy szli z duchym czasu, niy rozpōminali do przesady przeszłości, niy dropali bolokōw, ale i cobymy nikyj niy przepōmnieli, fto my sōm. Jo głymboko dufōm, że gynau tak trza żyć – lecieć gibcyj, jak sie werci i pedzieć se “halt”, jak lotać już niy trza.
Jak przepasowaliście piyrszo tajla alfabety, to znojdziecie jōm tukej: Alfabeta spōłczesnego Ślōnzoka (1).
Na drugo tajla alfabety prosza we strzoda. A już terozki prosza do szrajbniyńcio co myślicie ô tym tekście i co mocie do pedzynio ô ślōnskości na naszej zajcie na Facebooku, pod linkiym do tego wpisu. Kożdy kōmyntorz, przajka i podowanie dalij naszych artikli zwolo nōm dōnś do szyrszego grōna ôdbiyroczy i zezwolo na przekozywanie informacyji na tymat Ślōnska i ôd niego inkszości do wiynkszej liczby ludzi.
